HISTORIA - Czy Kalisz był kolebką Piastów?

Zapowiedziane na 2010 rok obchody 1850-lecia istnienia Kalisza sprawiły, że mieszkańcy miasta znów zaczęli się interesować jego wielką historią. Wprawdzie w kwestii zapisów Ptolemeusza, szlaku bursztynowego i starożytnej Kalisii żadnych nowych odkryć ani też rewolucyjnych hipotez nie ma, ale za to pojawiła się nowa sensacyjna teoria powstania państwa polskiego, która cały ten burzliwy proces wywodzi właśnie z Kalisza. Jej autorem jest prof. dr hab. Andrzej Buko - archeolog, dyrektor Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, członek prestiżowych stowarzyszeń, uczestnik badań wykopaliskowych w całej Europie, ostatnio zaangażowany w tematykę ,,pograniczy etnicznych i kulturowych w kontekście formowania się państw środkowoeuropejskich''. Słowem: najwyższy autorytet w tej materii! Profesor gościł w Kaliszu już kilkakrotnie, zazwyczaj w naukowych środowiskach. Tym razem jednak Miejska Biblioteka Publiczna poprosiła go, aby przybliżył swą teorię zwykłym mieszkańcom miasta. Spotkanie, które odbyło się w Bibliotece Głównej tuż przed świętami, zgromadziło sporo zainteresowanych.
- Kalisz stał mi się bliski z wielu względów - wyznał na początek prof. Buko, podkreślając przede wszystkim zasługi dr Tadeusza Baranowskiego z PAN, który od wielu lat prowadzi badania archeologiczne na terenie Kalisza m.in. na Zawodziu. - To mój przyjaciel, który wiele zrobił, aby Kalisz stał się sławny. A ja wyniki jego badań umieściłem w szerszym kontekście historycznym...
Swój wykład rozpoczął jednak od czasów ptolemeuszowej Kalisii, kiedy to główny nurt życia gospodarczego koncentrował się wokół basenu Morza Śródziemnego. Dopiero w VII wieku naszej ery, gdy do północnej Afryki wkroczyli muzułmanie, załamały się dawne rzymskie szlaki handlowe. Wówczas też uaktywnił się szlak północny, który miał swoje odnogi także na obecnych terenach Polski. Wtedy zaczęły powstawać tu pierwsze grody, kształtowały się również nowe podziały terytorialne. Profesor, powołując się na wyniki badań archeologicznych, szczegółowo omawiał, co działo się w poszczególnych regionach, które rozwijały się dość odmiennie - z reguły pod wpływem czynników zewnętrznych. Na tym tle wyraźnie wyróżniała się Małopolska, gdzie już w VIII wieku pojawiły wielkie grody i kopce.
- Dlaczego państwo polskie nie narodziło się w Małopolsce? - rozważał profesor. - Najprawdopodobniej jej struktury zostały zniszczone w wyniku działań wojennych, na co wskazują też przekazy z ,,Żywota św. Metodego''. Podobnie zagrożone były też inne dzielnice. Z wyjątkiem centralnie położonej Wielkopolski, której nie groziła agresja z zewnątrz. Mogła więc umacniać swoje ośrodki władzy i pomału zajmować sąsiednie tereny.
Dalszą część swego wykładu porf. Buko oparł na mapie, sporządzonej przez naukowców poznańskich(!), gdzie pokazano wielkopolskie grody istniejące przed powstaniem państwa polskiego - zarówno te zniszczone w czasie walk o władzę jak i te nieliczne, które ocalały - a także nowo wybudowane już po powstaniu struktur państwowych. Jak się okazało, tylko na obszarze wokół Kalisza nie było zniszczeń, a potem wzniesiono najwięcej nowych budowli.
- Dlaczego Piastowie, pierwsi władcy państwa polskiego, zniszczyli tyle grodów? - Można przypuszczać, że sami pochodzili z innych stron! Jedna z teorii zakłada, że byli to przybysze ze Skandynawii, ale nie ma na to żadnych dowodów. Moim zdaniem, wywodzili się oni z tego ośrodka, który ocalał. To tutaj zaczęła się cała rewolucja! Zwycięzcy zbudowali potem swoją siedzibę w Gnieźnie, bo tam było największe sanktuarium pogańskiego świata. Ale swą kolebkę starali się go chronić, budując wokół kordon obronny. To nie przypadek, że w promieniu 30 kilometrów wokół Kalisza zbudowano 28 grodów...
Profesor przytaczał jeszcze wiele innych argumentów, świadczących o wysokiej randze Kalisza w tamtych czasach. Choć nie ukrywał, że jego koncepcja jest ostro atakowana przez naukowców poznańskich, lansujących inne ośrodki (Gniezno, Poznań, a nawet Giecz). Tak samo jak od lat jest podważana koncepcja bursztynowego szlaku, utożsamiająca Kalisz z ptolemeuszową Kaliską, ale przecież ma ona też ona swoich gorących zwolenników, po stronie których opowiedział się także twórca nowej teorii powstania państwa polskiego. Jak było naprawdę? Tego chyba nigdy się nie dowiemy. Ale na pewno nie leży w interesie Kalisza negowanie tego, co przysparza miastu splendoru. (A niestety kaliszanom czasem to się zdarza!) Zwłaszcza teraz, gdy mamy tak znakomitych rzeczników, jak profesor Buko.