Kwartnik kaliski - nieznana moneta rodem z Kalisza

Nieznana dotąd moneta to kwartnik śląski, ważący około 1,5 grama, a bity ze srebra wysokiej próby. Bilon tego typu powstał na przełomie XIII i XIV wieku na Śląsku w wyniku reformy monetarnej. Burzliwie dzieje ziemi kaliskiej spowodowały, że jeden z typów kwartnika był bity nad Prosną.

Kwartnik kaliski nigdy nie został opisany w fachowej literaturze a prawdopodobnie pochodzi ze znaleziska z okolic Poznania sprzed II wojny światowej. Na awersie jest głowa tura z rozetką miedzy rogami, którą otacza wieniec rozetek. Na rewersie znajduje się korona o obręczy ozdobionej trzema kołami, której górę stanowią trzy lilijki. Koronę otacza wieniec sześciu rozetek i sześciu kółek z kropką w środku.

Michał Jeske, który zbadał monetę i opisał ją w "Numizmatyce Poznańskiej", jest przekonany, że pochodzi ona z Kalisza z czasów krótkiego panowania w tym mieście Bolesława III Rozrzutnego. Poza historykami zajmującymi się średniowieczem, władca ten raczej mało znany jest w grodzie nad Prosną. W czasach Bolka Kalisz był siedzibą kasztelanii w ramach dzielnicy wrocławskiej. Dla samego miasta, poza wybiciem monety, władca niewiele uczynił, poza tym że nadał mu wieś Tyniec. Zresztą zajęty walką o sukcesję po Przemyślidach nie miał na nic innego zbyt wiele czasu.

Książę wrocławski, brzeski i legnicki był bowiem kandydatem do tronu polskiego i czeskiego. Jego żona Małgorzata była córką króla Czech i Polski Wacława II, stąd pretensje do obu tronów po jego śmierci. Zresztą Bolko tytułował się "Haeres Regni Poloniae", czyli "Dziedzic Królestwa Polskiego". Dodajmy, że matka Hojnego - Elżbieta była najstarszą córką księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego i Jolenty Heleny, córki władcy Węgier Beli IV.

Bolesław III nic nie zdziałał ani w Polsce, ani w Czechach. Tron praski przegrał na rzecz Rudolfa III Habsburga a szanse na polskie dziedzictwo zaprzepaścił właśnie po nieudanej próbie opanowania na dłużej Kalisza i przegranej wojnie z księciem głogowskim Henrykiem III. Tym niemniej nad Prosną urzędował przez dwa lata i w prawdopodobnie w tym czasie wybił własną monetę.

- Wygląda na to, że między okresem panowania Mieszka III Starego oraz Kazimierza Wielkiego, kiedy mamy poświadczone mennice, istniały w Kaliszu warsztaty mennicze - mówi dr Adam Kędzierski z kaliskiej stacji archeologicznej PAN. Jego zdaniem świadczą o tym nie tylko ów kwartnik, ale także unikatowy jednostronny denar, odkryty w Ołoboku, z przedstawieniem króla Przemysła II z końca XIII w. oraz beznapisowe monety, nawiązujące do denarów kaliskich Kazimierza Wielkiego z lat 60. XIV w., produkowane prawdopodobniej wcześniej.

Zdaniem Jeskego korona na kwartniku mogła też symbolizować tendencję zjednoczeniową Polski Henryków Śląskich, których spadkobiercą był Henryk III głogowski, władający Kaliszem po Bolesławie, a więc w latach 1308-09. Jednak za Rozrzutnym przemawia wspomniany wcześniej fakt, że był on wnukiem księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego, który w herbie rodowym miał głowę tura. Warto zauważyć, że tur na tej monecie jest najstarszym znanym wizerunkiem herbu ziemi kaliskiej. Herb w postaci głowy tura w koronie z kółkiem w nozdrzach został ustanowiony przez Bolesława Pobożnego, a więc przed 1279 r. Niewykluczone, że szachownicę, która jest tłem, zawdzięczamy właśnie Bolkowi III, który rościł sobie prawo do Moraw, mających herb w postaci szachownicy.

Archeolog Leszek Ziąbka z kaliskiego muzeum widzi szanse na znalezienie kolejnych kwartników.

- Szeroko zakrojone badania archeologiczne w Kaliszu odbywała się na przełomie lat 50. i 60. XX wieku, kiedy to nie było jeszcze nowoczesnych metod badawczych z użyciem specjalistycznego sprzętu, takiego jak detektory metalu - tłumaczy kaliski archeolog. Jego zdaniem Kalisz kryje jeszcze wiele tajemnic.

Jeśli zaś chodzi o Bolka Hojnego, warto na koniec wspomnieć o bezprecedensowym zezwoleniu, jakiego udzielił swoim poddanym. Wolno im było zastosować czynny opór wobec władzy księcia, gdyby ten próbował nakładać dodatkowe podatki. Współcześni władcy są mniej liberalni…

Bolesław III Hojny (ur. 23 marca 1291, zm. 21 kwietnia 1352)
- 1296-1311 książę na Legnicy, Brzegu i Wrocławiu
- 1306-1307 w Kaliszu
- 1308-1311 w Opawie
- od 1311 książę brzeski
- 1312-1342 książę legnicki
- 1323-1338 książę namysłowski
- od 1329 dziedziczny lennik czeski.

Przydomki Hojny (Largus) i Rozrzutny (Prodigus), którymi obdarzyli go już średniowieczni kronikarze i annaliści świadczą o skłonnościach do wydawania znacznych sum. Z racji wielkich wydatków popadał w długi, które spłacał przekazując przywileje lub ziemię. Przez ostatnie kilkanaście lat życia pozostawał pod klątwą kościelną. Najpierw ekskomunikowany został w r. 1336/37 za nieuiszczenie 200 grzywien zaległego długu, a powtórnie w 1339/40 za przywłaszczenie mienia kościelnego. Absolucję uzyskał dopiero na łożu śmierci. Tym niemniej był hojny także dla Kościoła. Wzniósł kaplicę Książęcą, gdzie stał jego bogato zdobiony nagrobek, zniszczony dopiero podczas II wojny światowej.

Wiadomości z Twojego miasta prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!
Prześlij nam swój artykuł lub swoje zdjęcia. Nie masz konta? Zarejestruj się!
Masz firmę? Dodaj ją za darmo do Katalogu Firm.
Organizujesz imprezę? Poinformuj nas!

Kalisz.naszemiasto.pl Dołącz do naszej społeczności na Facebooku!