Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Żydzi w Kaliszu. Do odkrywania ich historii zaprasza Wirtualny Sztetl. ZDJĘCIA

OPRAC.:
Andrzej Kurzyński
Andrzej Kurzyński
Kalisz, nowy cmentarz żydowski przy ul. Podmiejskiej. Macewa Mosze Arbusa i jej otoczenie w 1950 roku.
Kalisz, nowy cmentarz żydowski przy ul. Podmiejskiej. Macewa Mosze Arbusa i jej otoczenie w 1950 roku. Zbiory Haliny Marcinkowskiej
Żydzi mieszkali w Kaliszu przez blisko 800 lat. Przed wybuchem II wojny światowej społeczność ta stanowiła aż jedną trzecią mieszkańców miasta. Do odkrywania jej historii zaprasza Wirtualny Sztetl, portal wiedzy, prowadzony przez Muzeum Historii Żydów Polskich.

Żydzi mieszkali w Kaliszu przez blisko 800 lat. Przed wybuchem II wojny światowej społeczność ta stanowiła aż jedną trzecią mieszkańców miasta. Do odkrywania jej historii zaprasza Wirtualny Sztetl – internetowy portal prowadzony przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Historia Żydów w Kaliszu sięga XII wieku. Do miasta przybyli wtedy żydowscy osadnicy z Czech i Niemiec. Już wkrótce miasto stało się jednym z najważniejszych dla historii zamieszkujących polskie ziemie wyznawców judaizmu. To tutaj w 1264 roku miało miejsce wydarzenie przełomowe: książę wielkopolski Bolesław Pobożny nadał pierwszy akt regulujący położenie prawne Żydów na ziemiach polskich. W historiografii akt ten nazywany jest statutem kaliskim. Dokument był później podstawą kolejnych regulacji prawnych stosowanych wobec Żydów w państwie Piastów, a następnie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Żydzi w Kaliszu osiedlali się na północ od Rynku, w okolicach bramy Piskorzewskiej i Końskiego Targu. Główną arterią tej dzielnicy była ul. Żydowska, dziś nosząca nazwę Złota. Lokalizacja pierwszej powstałej tu drewnianej synagogi nie jest znana. Nie zachowały się także ani murowana bożnica przy ul. Nadwodnej nazywana Wielką Synagogą, ani reformowana synagoga przy ul. Krótkiej 5-7. Obie zostały rozebrane w 1940 roku. Po II wojnie światowej na miejscu Wielkiej Synagogi wybudowano siedzibę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Na miejscu drugiej synagogi urządzono skwer. O przeszłości tych miejsc świadczą dziś umieszczone tam tablice pamiątkowe. Prócz synagogi, w każdej gminie żydowskiej musi znajdować się cmentarz. Pierwsza żydowska nekropolia w Kaliszu została założona w latach 1285–1287 u zbiegu obecnych ulic Nowy Świat, Handlowej i Skalmierzyckiej. Niewątpliwie był to jeden z najstarszych i najdłużej działających kirkutów na ziemiach polskich. Swoją funkcję spełniał aż do II wojny światowej, gdy został zniszczony przez niemieckich okupantów. Wyrwane z ziemi nagrobki – macewy – wykorzystano między innymi do wyłożenia skarpy Kanału Rypinkowskiego, na odcinku od Mostu Reformackiego do kina „Apollo”, czy utwardzenia obecnej ul. Kościuszki. W latach 60. XX wieku na terenie cmentarza wybudowano osiedle mieszkaniowe, stację pogotowia ratunkowego oraz ośrodek szkolno-wychowawczy. Przy Ośrodku znajdują się plansze informujące o historii tego miejsca. Do dzisiaj działa natomiast cmentarz przy ul. Podmiejskiej 21, nazywany Nowym. Został założony w 1920 roku. Mimo kilku dewastacji przetrwał II wojnę światową oraz okres PRL. Dziś zajmuje powierzchnię ponad 1 hektara i znajduje się tam około 100 nagrobków. Śladem po kaliskiej społeczności żydowskiej jest także gmach przy ul. Targowej 1. Budynek powstał jako siedziba Talmud Tory – religijnej szkoły dla chłopców. Po II wojnie światowej został przebudowany, a dziś mieści się tam II Urząd Skarbowy.

Przed wybuchem II wojny światowej w Kaliszu zamieszkiwało ponad 26 tysięcy Żydów. Stanowili jedną trzecią mieszkańców miasta. Okupacja niemiecka drastycznie zmieniła ich sytuację. Założone przez Niemców getto

objęło obszar budynków pod numerami 13, 16 oraz 18 przy ul. Złotej, w których wiosną 1940 roku mieszkało ledwie około 600 osób. Pozostali żydowscy mieszkańcy miasta zostali wywiezieni do Generalnego Gubernatorstwa. Część z nich trafiła do Warszawy, część do Krakowa, inni do mniejszych miejscowości. Rozproszeni, kaliscy Żydzi ginęli we wszystkich niemieckich obozach zagłady na ziemiach Polskich.

Organizacją życia społeczności żydowskiej po zakończeniu II wojny światowej zajął się powołany w lipcu 1945 roku Komitet Żydowski w Kaliszu. Zarejestrowało się w nim ponad 2000 osób. W liście skierowanym do Żydów mieszkających w Palestynie Komitet tak opisywał sytuację w mieście po zakończeniu wojny:

Po powrocie do Kalisza pojedynczy człowiek nikogo z rodziny nie zastaje, ma wrażenie, że mieszka na cmentarzu a na cmentarz zawsze szło się raz do roku. Ci ludzie pragną ciepła, serca i swego środowiska. Obie synagogi są zlikwidowane, stary cmentarz nie istnieje – zrównany jest z ziemią, a pomnikami obłożono brzegi rzeki Prosny, drugi cmentarz istnieje częściowo. Szpital i mykwa nie istnieją. Cmentarz jest bez parkanu. Każden Żyd, który wraca do Kalisza otrzymuje pomieszczenie oraz 300 zł jednorazowo. Prowadzimy stołówkę. Obiady z 2-ch dań. Chorych otacza się specjalną opieką. Zrzeszenie Religijne istnieje przy Komitecie Żydowskim.

Dwie wojny światowe i okres komunizmu spowodowały, że 800-letni dorobek kaliskich Żydów niemal całkiem zniknął. Wirtualny Sztetl stara się zachować pamięć o tym, czego już nie ma. Już teraz można tam znaleźć obszerną historię kaliskiej społeczności żydowskiej oraz zobaczyć unikalne zdjęcia Kalisza i kaliskich Żydów.


Widzisz wypadek? Coś cię zaniepokoiło? Chcesz się czymś pochwalić?

Pisz do nas na: [email protected]
lub zostaw nam wiadomość na facebooku

Obserwuj nas także na Google News

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Dziennik Zachodni / Wielki Piątek

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na kalisz.naszemiasto.pl Nasze Miasto