Święto Miasta Kalisza. Dlaczego obchodzimy je 11 czerwca?

„...DZIEŁA LUDZKIE, KTÓRE POWINNY ŻYĆ WIECZNIE, POPADAJĄ W ZAPOMNIENIE U POTOMNYCH, JEŚLI ICH NIE ZABEZPIECZY PISMO I POWAGA ŚWIADKÓW...”

Tym zdaniem rozpoczyna się dokument spisany 11 czerwca 1282 roku przez sekretarza kancelarii książęcej księcia wielkopolskiego, Przemysła II. Został on wystawiony dla ówczesnego wójta kaliskiego Henryka w celu potwierdzenia i powtórzenia nadania Kaliszowi prawa miejskiego. Pierwotny przywilej lokacyjny wydany najprawdopodobniej w 1257 roku przez stryja Przemysła II, księcia Bolesława Pobożnego - jak należy sądzić ojcu Henryka - wójtowi Rytwinowi. W przypadku Kalisza pełnił on także funkcję dziedzicznego wójta sprawującego w imieniu księcia władzę administracyjną, a częściowo również sądowniczą. Niestety nie zachował się i nie posiadamy po nim żadnych danych. Również i dokument Przemysła II nie dotrwał do naszych czasów, ale istniał on jeszcze pod koniec XIX wieku, dzięki czemu jego treść opublikowana została w pierwszym tomie Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolski, wydanym w Poznaniu w 1877 roku. Do dzisiaj przetrwały natomiast późniejsze odnowienia i potwierdzenia lokacji Kalisza, dokonanej na prawie średzkim, wystawione między innymi przez Władysława Łokietka (9 IX i 28 XII 1298 r.), Kazimierza Wielkiego (2 III 1360 r.), czy też Władysława III Warneńczyka (16 VII 1444 r.). Jest to zatem dokument potwierdzający i zarazem powtarzający nadanie Kaliszowi prawa miejskiego.

Było to zorganizowanie już istniejących osiedli, na nowych, bardziej dogodnych dla ich mieszkańców, zasadach, ściśle określonych w przepisach prawa.

Do organizowania miasta lokacyjnego przystąpiono w Kaliszu w rejonie grodu założonego przez Henryka Brodatego, po zniszczeniu Zawodzia w 1233 r. Miasto rozplanowane zostało na piaszczystej wyspie, otoczonej ramionami rzeki Prosny. Obiegały je dwie, symetryczne do siebie, łukowate ulice zbiegające się przy przeprawach - mostach na Prośnie. Nadawały one lokacyjnemu Kaliszowi owalny kształt i wyznaczały jego obszar o powierzchni 18 hektarów. W środku miasta założono prostokątny rynek, z którego krótszych boków wyprowadzono po dwie ulice, a z dłuższych - po trzy. Wkrótce po lokacji miasto otoczone zostało obronnym wałem drewniano-ziemnym, który w późniejszych latach stopniowo zastępowano murem ceglanym.

Kalisz był jednym ze 132 miast założonych na prawie średzkim na ziemiach polskich i jednocześnie pierwszym ośrodkiem miejskim w Wielkopolsce lokowanym na tym prawie. Lokacja nastąpiła mniej więcej w tym samych czasie, jak inne ważne miasta ówczesnej Polski: Gniezno w 1238 r., Wrocław w 1241 r., Poznań w 1253 r. i Kraków w 1257 r.

Wspomniany na wstępie dokument Przemysła II z 1282 roku stanowi zatem najstarszy przywilej lokacyjny wystawiony dla naszego miasta, którego treść jest nam w pełni znana. Mając to na względzie, Rada Miejska Kalisza, na swym posiedzeniu odbytym w dniu 22 stycznia 1991 roku przyjęła, że corocznie - począwszy od 1991 roku, właśnie 11 czerwca, w dniu wystawienia dokumentu Przemysła II, obchodzone będzie Święto Kalisza nawiązujące i upamiętniające najważniejsze wydarzenie w jego dziejach - lokację miasta.

WKST na podst. artykułu Jerzego Aleksandra Splitta, Kalisia, czerwiec 1993 Foto: Autorstwa Fallaner - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=79970480